ترکیبات اسانس، خاصیت ضدباکتریایی و فعالیت آنتی‌اکسیدانی اسانس اکوتیپ‌های مختلف Nigella sativa L. در رویشگاه‌های مختلف ایران

سیاه دانه (Nigella sativa L.) با داشتن ترکیباتی از جمله آلکالوئید، فلاونوئید و تانن یکی از بهترین منابع آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی به شمار می‌رود. به همین منظور این مطالعه با هدف بررسی ترکیبات شیمیایی، خاصیت آنتی‌باکتریال و فعالیت آنتی‌اکسیدانی توده‌های مختلف این گیاه در سال 1393 در دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد اجرا گردید. در این آزمایش بذر این گیاه از رویشگاه‌های زراعی آن (لردگان، شهرضا، سمیرم، فلاورجان، مشهد، کاشمر و سبزوار) جمع‌آوری گردید. تهیه اسانس به روش تقطیر با آب و شناسایی ترکیبات شیمیایی اسانس با استفاده از دستگاه (GC/MS) انجام گرفت. ظرفیت آنتی‌اکسیدانی اسانس با استفاده از روش DPPH ارزیابی و با آنتی‌اکسیدان BHT مقایسه گردید. آزمون ضدباکتریایی به‌روش رقت‌سازی و علیه باکتری‌های گرم مثبت باسیلوس سرئوس، استافیلوکوکوس اورئوس، انتروباکتر آئروژینوزا و باکتری‌های گرم منفی، پرتئوس ولگاریس، پسودوموناس آئروژینوزا و اشرشیاکلی صورت گرفت. نتایج نشان داد که مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده‌ اسانس شامل آلفا‌-توجن، آلفا‌-‌پینن، بتا‌-‌پینن، پارا‌-‌سیمن، گاما‌-‌ترپینن، آلفا‌-‌ترپینئول و تیموکینون بوده که دو ترکیب تیموکینون (66/14 درصد) و پارا‌‌‌-‌سیمن (37/44 درصد) در دو منطقه سمیرم و لردگان بیشترین مقدار را نشان دادند. همچنین توده‌های مشهد و کاشمر بالاترین میزان ظرفیت آنتی‌اکسیدانی را نشان دادند و به‌ترتیب باکتری‌های سودوموناس آئروژینوزا، آنتروباکتر آئروژینوزا، پرتئوس ولگاریس و استا فیلوکوکوس اورئوس از حساسترین باکتری‌های این تحقیق، نسبت به عصاره گیاه بودند و توده کاشمر خاصیت آنتی‌اکسیدانی و ضدباکتریایی و همچنین مهارکنندگی و کشندگی قابل ملاحظه‌ای نسبت به سایر توده‌ها از خود نشان داد.